Senin, 26 Desember 2011

WANGSALAN


Wangsalan iku unen-unen cangkriman nanging dibatang (dibedhèk) dhéwé. Ukarané ora persis nanging mèmper waé. Wangsalan ana kang awujud ukara selarik, bisa uga awujud tembang.
Jenisé Wangsalan :
  • Wangsalan lamba yaiku wangsalan kang mung isi batangan (tebusan) siji. Unen-unen wangsalan lamba mung saukara kang kadadean saka rong gatra.Gatra kang ngarep isi wangsalan, gtra sing isi batangané.
Tuladha: Pindang lulang, kacek apa aku karo kuwe (Pindhang lulang = Krecek)
  • Wangsalan rangkep (camboran) yaiku wangsalan sing isi batangane luwih saka siji. Unen-unene wangsalan rangkep kadadeané saka rong ukara, siji-sijine ukara kadadean saka rong gatra.Ukara kapisan isi wangsalan ukara kapindho isi batangane.
Tuladha: Jenang sela, wader kalen sasonderan. (Apu, sepat) Apurata, yen wonten lepat kawula
  • Wangsalan memet yaiku wangsalan sing carane nggoleki batangane sarana ngoceki maksuding tetembungane ambal ping pindho.
Tuladha: Uler kambang, yen trima alon-alonan Oncek-oncekan kapisan: Uler kembang maksude lintah Oncek-oncek kapindho: Wanda tali ing tembung lintah, dianggap wancahane tembung kang surasane alon-alonan, yaiku tembung satitahe. Tembung satitahe ateges ora ngaya, mung tumindk sakepenake bae, kanthi alon-alonan.
  • Wangsalan padinan yaiku ana sing nganggo nyebutake batangane, la nana sing tanpa nyebutake batangane, marga wong-wong sing pandha krungu (maca) dianggep wis ngerti maksude (batangane).
Tuladha: Wong kae sajatine wis krungu kandhaku, nanging njangan gori. Gori iku mathuke digudhèg. Njangan gori = nggudhèg. Maksude wangsalan njagan gori yaiku mbudheg, api-api ora krungu.
  • Wangsalan mawa paungeran tartamtu
Wangsalan mawa paungeran tartamtu kena kaperang dadi loro, yaiku:
Mawa paungeran 4 wanda + 8 wanda Kang mawa paungeran 4 wanda + 8 wanda iku wangsalan lamba (mung isi batangan siji).Unen-unen mung saukara kang kadadean saka rong gatra.Gatra ngarep 4 wanda, isi wangsalan : gatra buri 8, isi batangane. Tuladha: Reca kayu, golek kawruh rahayu.(reca kayu = golek)
Mawa paungeran (4 wanda + 8 wanda ) X 2 = 24 wanda Kang mawa paungeran (4 wanda + 8 wanda) x 2 = 24 wanda yaiku wangsalan rangkep (isi batangan luwih saka siji). Unen-unen rong ukara, saben saukara kadadean saka rong gatra. Ukara kapisan (rong gatra) isi wangsalan, ukara kapindho (rong gatra) isi batangane. Tuladha:
Sayuk rukun, wulang wido mangsa rowang = 4 wanda + 8 wanda
Sayektine, wit saking bondho kawula = 4 wanda + 8 wanda
Sayuk rukun = saiyeg, saeka praya
Wulang wido mangsa rowang = bido
  • Wangsalan edi-peni yaiku wangsalan sing mawa paungeran .
  1. Unen-unene kadadean saka 2 ukara (wangsalan rangkep)
  2. Saben saukara kadadean saka 2 gatra (4 wanda + 8 wanda )
  3. Ukara kang kapisan (yaiku kang isi wangsalan) mawa purwakanthi guru swara lan purwakanthi basa utawa purwakanthi lumaksita.
Tuladha: Tepi wastra, wastra kang tumprap mustaka. (Kemada,iket) Mumpung mudha, nggegulanga ngiket basa.
  • Wangsalan kang sinawung ing tembang yaiku cacahé wandane lan tibaning swarane ing wekasaning gatrane ora tartemu, sebab kawengku ing guru wilangan lan guru laguning tembang. Guru wilangan lan guru laguning tembang kudu tansah menang, lire: ora kena owah, kudu tansah manut paungeraning tembang.
Tuladha: Sinom
Edane wong keneng guna, ambatik sinambi nangis, malam wuntah balabaran, geni mati muring-muring, prembenahan mbrebes mili, gawangan sinendhal putung, ya talah ta si kakang, puluh-puluh awak mami, petis manis wis kudu dadi pocapan.
Petis manis = kecap
  • Wangsalan kang sinawung ing tembang yaiku cakepan ing umpak-umpaking gendhing, gerong lan senggakan, kerep kanggo wangsalan (dilagokake dening pesindhen, niyaga utawa bocah-bocah sing padha manembrama).
Wangsalan ingkang pados :
Tuladha sing wujud ukara:
  • Nyaron bumbung, nganti cengklungen nggonku ngenteni. (saron bumbung=angklung)
  • Njanur gunung, kadingaren sliramu teka. (janur gunung=aren).
Tuladha sing wujud tembang:
  1. Jirak pindha munggwing wana
  2. Sayeng kaga we rekta
  3. Sinambi kalaning nganggur
  4. Wastra tumrap mustaka
  5. Pangikete wangsalan kang sekar pangkur
  6. Kinarya langen pribadi
Batangane:
  • Jirak pindha munggwing wana = wit kesambi.
  • Sayeng kaga = piranti kanggo nyekel manuk (kala).
  • We rekta kang muroni = iket.
  • Baon sabin = karya.
Wangsalan ingkang damel piyambak :
1.       Kembang duren (Dlongop)     =>         Clongap clongop kaya iwak langen ing kali.
2.       Godhong garing (Kliang) => Kok sampun siang nanging suryanipun teksih surup?
3.       Wit klapa (Glugu)    =>         Nek ana wong ngomong kudu di gugu.
4.       Anak kebo (Gudél)     =>        Klambi rusak merga di dhédhél.
5.       Wadhah banyu (Paso)    =>        Ngaso kuwi ditindakake yen wis kerja.

        

Sabtu, 17 Desember 2011

GEGURITAN


GEGURITAN
Yen Rembulane Moblong, Paman
Dening I. Kunpriyatno
yen rembulane moblong, paman
aku kangen sanja menyang plataranmu
nggelar klasa sangisore wit gayam
jejadhuman karo ngematke swarane
bocah – bocah sing padha dolanan
yen rembulane moblong, paman
aku kangen ngrungokake gumelegere guyumu
sanadyan sawah lan tegal siji mbaka
siji ilang. Sanadyan anak lanang
milih ngumbara ing paran
suthik ngopeni lemah warisan
yen rembulane moblong, paman
aku kangen nyekseni marang keteguhanmu
nggegem sawijining kapitayan. Ngadhepi
owah – owahane jaman. Kaya watu karang
sing ora nate gigrig nantang jumlegure
alun ing satengahe wahudayan
Penjebar Semangat;Nomor 50. 12 Desember 2009


NILAI ESTETIKA GEGURITAN
Nilai estetika dalam suatu geguritan dapat dilihat dari berbagai sisi. Dari aspek maknanya sendiri, geguritan berjudul “Yen rembulane mbolong, paman” memiliki nilai estetika dalam makna tersurat yang menggambarkan mengenai kerinduan “aku liris” kepada sosok “paman”. Kerinduan yang memunculkan paradigma bahwa sosok “paman” dalam geguritan adalah sosok yang mengagumkan sehingga membuat “aku liris” begitu menyukainya karena sifatnya yang luhur, humoris, penyayang, teguh pendirian, kuat, dan sabar.
Sedangkan dalam makna tersiratnya, geguritan ini menggambarkan bahwa orang yang baik akan selalu indah dalam kenangan seseorang, begitu juga bahwa dalam menjalani hidup, setiap orang hendaknya selalu sabar dalam menghadapi segala cobaan dan teguh pendirian. Nilai estetika yang lain yaitu dari aspek bunyi dalam geguritan. Dari aspek bunyi, dapat kita temukan rima akhir baris yaitu:
·         milih ngumbara ing paran
·         suthik ngopeni lemah warisan
Selain itu, dalam aspek bentuk ditemukan majas hiperbola dalam geguritan diatas seperti dalam baris yang berbunyi :
·         aku kangen ngrungokake gumelegere guyumu
Kemudian terdapat pula majas simile yang membandingkan keadaan penyifatan paman yang kuat dan teguh pendirian dengan gambaran batu karang, yaitu :
·         aku kangen nyekseni marang keteguhanmu
nggegem sawijining kapitayan. Ngadhepi
owah – owahane jaman. Kaya watu karang
sing ora nate gigrig nantang jumlegure
alun ing satengahe wahudayan
Setelah kita melihat beberapa aspek diatas, dapat pula kita melihat nilai estetika dari geguritan diatas yang berupa diksi/pilihan kata. Dalam hal ini, geguritan menggunakan diksi berupa bahasa jawa ngoko disertai dengan bahasa-bahasa kias lain yang menimbulkan keapikan dari segi irama dalam membaca geguritan tersebut. Disamping itu jika kita lihat dari pengulangan kata “aku kangen” disetiap baitnya, penulis sepertinya ingin menunjukkan sesuatu kepada pembaca. Penonjolan kata tersebut dapat kita maknai bahwa sosok “paman” yang dirindukan “aku liris” sudah tidak ada lagi raganya/meninggal, sehingga penulis akhirnya menonjolkan kata “aku kangen” dengan menulisnya secara berulang karena sudah tidak mungkin untuk menemuinya lagi. Dari segala nilai estetis yang ada inilah, dapat kita ambil kesimpulan bahwa geguritan karya I. Kunpriyatno ini bersifat penggambaran mengenai kekaguman dan kerinduan pada sosok orang pada masa lalu yang telah mengisi memori “aku liris” dan memang pantas untuk di kagumi olehnya, yaitu sang paman.